Η εξέλιξη του ανθρώπου ως είδους συνέβη ως αποτέλεσμα του εγγενούς κοινωνικού ενστίκτου, των σταδιακών αλλαγών στον τρόπο σκέψης, της απόκτησης των νέων δεξιοτήτων συμπεριφοράς, της ανάπτυξης φαντασίας και δημιουργικότητας. Αλλά η φαντασία, ως ικανότητα συνείδησης, είναι το κύριο χαρακτηριστικό μας . Χωρίς τη φαντασία, μικρές κοινότητες ανθρώπων θα εξακολουθούσαν να τρέχουν γύρω γύρω στα βουνά και τα χωράφια αναζητώντας τροφή, αν θα είχαν επιβιώσει ως είδος. Χωρίς τη φαντασία, ο ανθρώπινος πολιτισμός δεν θα υπήρχε.
Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν έλεγε: «Η φαντασία είναι πιο σημαντική από τη γνώση. Η γνώση είναι περιορισμένη, ενώ η φαντασία καλύπτει ολόκληρο τον κόσμο, γεννά την πρόοδο, δίνοντας αφορμή για την εξέλιξη».
Οραματίζοντας το μέλλον, δημιουργούμε το παρόν
Χάρη στη φαντασία, προέκυψε η ικανότητα να οραματίζεται κάποιος τον εαυτό του στη θέση του άλλου, η επικοινωνία, η γλώσσα, δημιουργήθηκαν οι κοινωνίες. Η εξέλιξη της ανθρώπινης συνείδησης σχετίζεται επίσης άμεσα με τη φαντασία. Νοητικές εικόνες, η παρατήρηση των σκέψεων, συναισθηματική ρύθμιση, ο σχεδιασμός του μέλλοντος, η ικανότητα επίτευξης των στόχων, οραματισμός και η πραγματοποίηση του οράματος, όλα αυτά είναι αδύνατα χωρίς τη φαντασία.
Όλα τα αντικείμενα του υλικού κόσμου γύρω μας υπάρχουν χάρη στην ανθρώπινη φαντασία. Για να φτιάξεις κάτι νέο, πρέπει πρώτα να το οραματιστείς, να δημιουργήσεις μια νοητική εικόνα, να φανταστείς κάτι που δεν υπάρχει. Οραματίζοντας το μέλλον, αναπτύσσουμε ορισμένες δεξιότητες, κάνουμε επιστημονικές ανακαλύψεις, εφευρίσκουμε τις νέες μεθόδους και τεχνολογίες, έτσι δημιουργούμε κάτι στο παρόν.
Η φαντασία επιτρέπει σε ένα άτομο να χτίσει το μοντέλο του περιβάλλοντος κόσμου που βασίζεται στην εμπειρία του και βοηθά τον εγκέφαλο να προβλέπει τι θα συμβεί στη συνέχεια και να προετοιμαστεί για μελλοντικά γεγονότα χρησιμοποιώντας αυτήν την πρόβλεψη. Κάθε εικόνα, νέα σκέψη, γεγονός, βίωμα και εντύπωση που εμπίπτουν στη σφαίρα της προσοχής μας καταγράφονται στη μνήμη και παραμένουν εκεί σε μια κάπως χαοτική μορφή. Κάποια στιγμή, λόγω σκεπτικισμού και της σχετικής εγκεφαλικής δραστηριότητας, οι πληροφορίες που λαμβάνονται απέξω συγχρονίζονται με την ήδη υπάρχουσα εμπειρία, βελτιώνοντας το προσωπικό αισθητηριακό-νοητικό μοντέλο.
Όσο πιο πλούσια είναι η μνήμη μας, όσο πιο ανεπτυγμένη η προσοχή και η φαντασία, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα ξαφνικής έμπνευσης, διορατικότητας και εφεύρεσης μιας δημιουργικής λύσης, η οποία είναι ουσιαστικά το αποτέλεσμα της επιτυχούς ενσωμάτωσης μιας νέας ιδέας στο μοντέλο της πραγματικότητάς μας .
Ο Ζυλ Ανρί Πουανκαρέ, μεγαλύτερος μαθηματικός όλων των εποχών, μηχανικός, φυσικός, αστρονόμος και φιλόσοφος, έλεγε ότι σε κάποια απομονωμένη γωνιά του εγκεφάλου πρέπει να υπάρχει ένα μέρος για το χάος των σκέψεων – και τότε από αυτό το χάος μπορεί να ξεπηδήσει μια ευφυής σκέψη, η ορθότητα της οποίας καθορίζεται από την αισθητική μας αίσθηση. «Μόνο μερικές (σκέψεις) είναι αρμονικές και επομένως όμορφες και χρήσιμες. Είναι ικανές να διεγείρουν την ιδιαίτερη γεωμετρική μας διαίσθηση, η οποία θα τραβήξει την προσοχή μας πάνω σε αυτές και θα επιτρέψει να γίνουν συνειδητές», έγραψε ο Πουανκαρέ στο άρθρο του «Μαθηματική Δημιουργικότητα».
Το περιπλανώμενο μυαλό
Στην πραγματικότητα, ο εγκέφαλος του ανθρώπου είναι πάντα απασχολημένος. Είτε το άτομο κοιμάται είτε ασχολείται με καθημερινές δραστηριότητες είτε περπατά, κάνει ντους, ονειροπολεί, διαλογίζεται, εργάζεται διανοητικά, υπάρχει μια συνεχής ενεργή δραστηριότητα στον εγκέφαλό του. Κάθε ένα από τα 86 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα εγκεφάλου διατηρούν 10-15 χιλιάδες επαφές με άλλα κύτταρα, δηλαδή, ταυτόχρονα συμβαίνει ένα εκατομμύριο δισεκατομμυρίων απρόβλεπτων και εντελώς μοναδικών κυτταρικών επαφών. Καμία τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να συγκριθεί με τέτοια δημιουργικότητα και ισχύ. Επομένως, όλη η συζήτηση για την τεχνητή νοημοσύνη που θα αντικαταστήσει τον ανθρώπινο νου στο μέλλον δεν είναι τίποτα άλλο από μια κοινωνική παραπλάνηση.
Η εγκεφαλική δραστηριότητα είναι μια εξαιρετικά ενεργοβόρα διαδικασία. Αποτελώντας το 2% ολόκληρου του σώματος κατά μάζα, για την αλληλεπίδραση μεταξύ των νευρώνων ο εγκέφαλος καταναλώνει το 20% όλης της ενέργειάς μας, ανεξάρτητα από το αν είμαστε απασχολημένοι, χαλαρώνουμε ή κάνουμε εργασία που απαιτεί αυξημένη προσοχή. Αν και στην τελευταία περίπτωση, το ενεργειακό κόστος μπορεί να αυξηθεί ακόμη κατά 5%.
Η χρήση μαγνητικής τομογραφίας (MRI) μέσω παρακολούθησης της αγγειακής ροής του αίματος, κατέστησε δυνατή τη μελέτη διαφόρων τμημάτων του εγκεφάλου. Το 2001, ο Markus Reichl από το Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, χρησιμοποιώντας μαγνητική τομογραφία, απέδειξε ότι τη στιγμή επίλυσης κάποιας σημαντικής εργασίας, στον εγκέφαλο σε συγκεκριμένες περιοχές συμβαίνει η ενεργοποίηση της ροής του αίματος. Η δραστηριότητα σε άλλες ζώνες αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε σίγαση και αρχίζει να αυξάνεται μετά το τέλος της σημαντικής εργασίας. Υπάρχει μια επιστημονική υπόθεση ότι οι ζώνες που υπολειτουργούν στην διάρκεια κοινωνικά στοχευμένης νοητικής διαδικασίας συνδέονται με περιπλανώμενες σκέψεις, δηλαδή είναι ο χώρος όπου συλλέγεται η μνήμη μας και όλη υπάρχουσα εμπειρία ζωής.
Στην επιστήμη, η δραστηριότητα αυτών των ζωνών ονομάστηκε «το περιπλανώμενο μυαλό». Και το νευρικό δίκτυο των περιοχών του εγκεφάλου που αλληλεπιδρούν ενεργά μεταξύ τους, όταν το μυαλό δεν είναι απασχολημένο με την εκτέλεση κάποιας εργασίας, αλλά, αντίθετα, είναι αδρανές, ξεκουράζεται, ονειροπολεί, βυθίζεται στις δικές του σκέψεις, ονομάστηκε «δίκτυο παθητικής λειτουργίας του εγκεφάλου».
Το παθητικό δίκτυο εγκεφάλου, ο χώρος που γεννιέται η προσωπικότητα
Το παθητικό δίκτυο εγκεφάλου (DMN), υποστηρίζει το αισθητηριακό-νοητικό μοντέλο του κόσμου μας και την εικόνα του «εγώ» μας ως ξεχωριστής προσωπικότητας, διαμορφώνει την αντίληψη των άλλων ανθρώπων, τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, παίζει ρόλο στην εσωτερική γνώση και δημιουργικότητα, ευθύνεται για σχηματισμό των αναμνήσεων, σχεδιασμό του μέλλοντος, ρύθμιση του ύπνου και των ονείρων, διαίσθηση, φαντασία και οραματισμό.
Χάρη στο παθητικό εγκεφαλικό δίκτυο, έχουμε την αίσθηση ατομικότητας και την ικανότητα να αναστοχαζόμαστε, δηλαδή μπορούμε να βυθιστούμε στον ατομικό μας εσωτερικό κόσμο που περιέχει αισθήσεις, συναισθήματα, σκέψεις, εμπειρίες και να αξιολογήσουμε τόσο την προσωπική συμπεριφορά όσο και τη συμπεριφορά των ανθρώπων γύρω μας, μέσω των οποίων συμβαίνει η νοητική αντανάκλαση της πραγματικότητάς μας.
Το κεντρικό εκτελεστικό δίκτυο, η προσφορά στο σύνολο
Μαζί με το παθητικό νευρικό δίκτυο, λειτουργώντας σε πλήρη αντίφαση, συνυπάρχει το θετικό «δίκτυο άμεσης επίλυσης προβλημάτων» ή το κεντρικό εκτελεστικό δίκτυο (CEN). Μέχρι στιγμής έχουν βρεθεί γύρω στα 17 νευρικά δίκτυα, εμείς θα δούμε τα 3 μεγαλύτερα και πιο σημαντικά.
Το κεντρικό εκτελεστικό δίκτυο υποστηρίζει τον αρχαίο μηχανισμό της κοινωνικής μας επιβίωσης. Ενεργοποιείται όταν η σημασία ενός ατόμου ως ξεχωριστής προσωπικότητας εξαφανίζεται και η προσοχή του κατευθύνεται εξωτερικά, εστιάζεται πλήρως στην αλληλεπίδραση με άλλα άτομα και τον κόσμο γύρω του, στην εκτέλεση κάποιας εργασίας που απαιτεί συγκέντρωση του μυαλού ή ενεργή επεξεργασία πληροφοριών από το εξωτερικό περιβάλλον. Η ενεργοποίηση του κεντρικού εκτελεστικού δικτύου συμβαίνει όταν ένα άτομο ταξινομεί ανεπιθύμητες και ασήμαντες πληροφορίες, εστιάζοντας την προσοχή του στις πιο σημαντικές πτυχές της εργασίας.
Σε στιγμές αληθινού πάθους και ανιδιοτέλειας, στη συνείδηση προκύπτουν οι καταστάσεις ροής, όταν η οποιαδήποτε δραστηριότητα αντιλαμβάνεται ως ανταμοιβή, νιώθουμε παρόντες, απολαμβάνουμε αυτοπραγμάτωση, βιώνουμε συναισθήματα ενότητας, έμπνευσης, αυτοπεποίθησης, πλήρης σαφήνεια και επίγνωση. Θεωρείται ότι χάρη στο κεντρικό εκτελεστικό δίκτυο ο εγκέφαλός μας εισέρχεται σε κατάσταση κυριαρχίας κυμάτων Γάμμα (40 – 60 Hz), όταν διαφορετικές περιοχές εγκεφάλου εναρμονίζονται, εμφανίζονται διορατικές ιδέες και υπερβατικές καταστάσεις συνείδησης.
Οι ερευνητές που μελετούν το περιπλανώμενο μυαλό εκτιμούν ότι, κατά μέσο όρο, στη διάρκεια της ημέρας περίπου το 47% της εγκεφαλικής δραστηριότητας ενός ατόμου αποτελείται από περιπλανώμενες σκέψεις. Και το 53% είναι η επίγνωση. Ταυτόχρονα, καταγράφηκαν διαφορετικά επίπεδα ευτυχίας για αυτές τις καταστάσεις. Όταν ένα άτομο είναι απασχολημένο με μια συγκεκριμένη δραστηριότητα, το επίπεδο ευτυχίας του βαθμολογήθηκε κατά μέσο όρο στο 0,87 (σε μια κλίμακα από το 0 έως το 1) και όταν κυριαρχούσαν οι περιπλανώμενες σκέψεις – μόνο 0,24.
Το “εγώ” και το κοινωνικό ένστικτο
Δηλαδή, όσο λιγότερες περιπλανώμενες σκέψεις έχουμε, τόσο πιο ευτυχισμένοι είμαστε. Αποδεικνύεται ότι η ευτυχία είναι να βρίσκεσαι σε κατάσταση «εδώ και τώρα» και να μη σκέφτεσαι τίποτα περίεργο. Αυτό συμπίπτει απολύτως με την θεώρηση του κόσμου που υποστηρίζουν οι Βουδιστές ασχολούμενοι με το θέμα ενσυνειδητότητας για περίπου 2500 χρόνια, λέγοντας ότι υπάρχουν δύο θεμελιώδεις καταστάσεις ενός ατόμου, η ευτυχία και η δυστυχία.
Γεννιέται το ερώτημα, γιατί περνώντας σχεδόν τον μισό μας χρόνο στην κατάσταση παρούσας στιγμής και επίγνωσης, δεν το συνειδητοποιούμε και κάθε τόσο στρεφόμαστε προς τα μέσα, στον απατηλό χωρισμό, τον κόσμο δικών μας φαντασιώσεων, σκέψεων και εσωτερικών συγκρούσεων, παιδικών τραυμάτων, φανταστικών φόβων και θλίψεων. Γιατί συνεχίζουμε με πείσμα να περιπλανιόμαστε μέσα στη μοναξιά, ενώ είμαστε τόσο εξοικειωμένοι με το αίσθημα ενότητας και ευτυχίας;
Γιατί χωριζόμαστε σε εχθρικές ομάδες και κυριολεκτικά καταστρέφουμε ο ένας τον άλλον, βιώνοντας ικανοποίηση, υπερασπιζόμενοι τα συμφέροντα αυτής ή της άλλης τάξης των ανθρώπων που χειραγωγούν τη συνείδησή μας;
Έτσι έχει ορίσει έτσι η φύση και η ανθρώπινη εξέλιξη ότι όσο το ομαδικό ένστικτο τόσο και η περιπλάνηση του νου, μας είναι απαραίτητα για επιβίωση. Βιώνοντας το να ανήκουμε σε μια ομάδα, είτε πρόκειται για οικογένεια, μια ομάδα συνεργατών, έναν κύκλο φίλων, ένα κόμμα, έθνος ή θρησκεία, νιώθουμε πιο προστατευμένοι, πιο σίγουροι και πιο δυνατοί, η ζωή μας φαίνεται να αποκτά νόημα.
Εξάλλου, μόνο στην κοινωνία του είδους του, ο άνθρωπός μπορεί να αναπτύσσεται ως προσωπικότητα, να αναπαράγεται, να δημιουργεί και να εξελίσσεται. Είναι ο παράγοντας που εξηγεί γιατί είμαστε πρόθυμοι να πιστέψουμε οποιονδήποτε και οτιδήποτε, έτοιμοι να θυσιάσουμε ακόμα και τη ζωή μας όταν κινδυνεύει η ακεραιότητα και η ευημερία της ομάδας με την οποία ταυτιζόμαστε. Η χειραγώγηση της δημόσιας συνείδησης βασίζεται ακριβώς σε αυτό το αρχαίο κοινωνικό ένστικτο.
Τα οφέλη της περιπλάνησης
Η περιπλάνηση του μυαλού, μας φέρνει επίσης πολλά απτά οφέλη. Μερική αφηρημάδα και η απώλεια των επόμενων γυαλιών δεν είναι τόσο σημαντική εάν εκείνη τη στιγμή καταφέραμε να απελευθερωθούμε από την ενοχή ή τη δυσαρέσκεια προς ένα αγαπημένο πρόσωπο. Μια βόλτα στο σούπερ μάρκετ που δεν έγινε λόγω λήθης δεν έχει σημασία αν εκείνη την ώρα βρήκαμε κατάλληλο στίχο για το τραγούδι που γράψαμε μετά τη ζωηρή εντύπωση του ονείρου που είδαμε τη νύχτα. Πώς μπορεί να συγκριθεί η καθυστέρηση στη συνάντηση με έναν φίλο με το γεγονός ότι πριν φύγουμε από το σπίτι χαθήκαμε λίγο στο χρόνο και απροσδόκητα αποφασίσαμε να αλλάξουμε τον βαρετό χώρο εργασίας; Δεν υπάρχει τίποτα κακό στο γεγονός ότι όσο ονειρευόμασταν περάσαμε τη στάση μας, καθώς εκείνη τη στιγμή μας επισκέφτηκε η θεϊκή έμπνευση που έδωσε βαθύτατο νόημα στη ζωή και μας γέμισε με δύναμη και ενθουσιασμό.
Το μυαλό μας χρειάζεται να πηγαίνει περιοδικά στον κόσμο των ονείρων και της φαντασίας, να αποσυνδέεται από τον θόρυβο των πληροφοριών και να χαλαρώνει. Σε τέτοιες στιγμές, συμβαίνει επανεκκίνηση, αφομοίωση, τακτοποίηση πληροφοριών και εντυπώσεων που έρχονται από εξωτερικό κόσμο, η εναρμόνισή τους με τον κόσμο εσωτερικό. Ακόμη και όταν παραμένουμε συνδεδεμένοι με το περιβάλλον, τα νοητικά ρεύματα μπορούν να οδηγήσουν το μυαλό μας στον κόσμο των σκέψεων και συλλογισμών, στις φανταστικές αλληλεπιδράσεις με άλλους ανθρώπους, στο στοχασμό για τα συναισθήματα και τις πεποιθήσεις τους, στην αξιολόγηση συνεπειών των συναισθηματικών αντιδράσεων των δικών μας και των άλλων κτλ.
Οι επιστημονικές μελέτες αυτού του φαινομένου δείχνουν ότι η περιπλάνηση του νου είναι μια μορφή της νοητικής εξερεύνησης που μας βοηθά να κάνουμε νέες συνδέσεις μεταξύ ιδεών, εννοιών, γεγονότων και εμπειριών, διαμορφώνοντας και βελτιώνοντας το αισθητηριακό-νοητικό μας μοντέλο. Όταν περιπλανιόμαστε στο μυαλό μας, βρισκόμαστε σε μια κατάσταση ασυνείδητου στοχασμού. Δεν εστιάζουμε την προσοχή σε κάτι συγκεκριμένο, αλλά ο εγκέφαλός μας είναι ενεργός. Αυτό μας επιτρέπει να έχουμε πρόσβαση σε αποθηκευμένες εικόνες που δεν είναι προσβάσιμες στο συνειδητό νου. Εξαιτίας αυτού η περιπλάνηση του μυαλού συνδέεται με φαντασία, οράματα, δημιουργικές ανακαλύψεις και εκλάμψεις.
Τα προβλήματα ξεκινούν όταν το «δίκτυο της παθητικής λειτουργίας του εγκεφάλου» αρχίζει να κολλάει και μας αποσυνδέει από την πραγματικότητα, προσηλώνοντας την προσοχή στις εμπειρίες του παρελθόντος, επαναλαμβάνοντας συνεχώς τις ίδιες δυσφορείς πλοκές, σκέψεις και συναισθήματα, αναζητά κάποιον που φταίει, βυθίζεται στις ενοχές, φανταστικές εικόνες του ανυπόφορου παρόν ή του απελπιστικού μέλλοντος.
Στην κατάθλιψη, τη μετατραυματική διαταραχή, τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, παρατηρείται η κυριαρχία του δικτύου παθητικής λειτουργίας του εγκεφάλου έναντι άλλων νευρωνικών δικτύων. Ερευνητές όπως οι Kaufman, Carroll και Seligman προτιμούν να αποκαλούν το DMN «δίκτυο φαντασίας», υποδηλώνοντας ότι πολλές μορφές άγχους είναι στην πραγματικότητα φανταστικά σενάρια του μέλλοντος βασισμένα σε εμπειρίες του παρελθόντος που είναι αποθηκευμένες στη μακροπρόθεσμη μνήμη, το δίκτυο παθητικής λειτουργίας.
Πως να ονειροπολούμε σωστά;
Ο κορυφαίος παγκόσμιος ερευνητής και ψυχολόγος Jerome Singer διεξήγαγε πρωτοποριακή έρευνα για το περιπλανώμενο μυαλό, εντοπίζοντας τρεις τρόπους περιπλανώμενης ονειροπόλησης: θετική-εποικοδομητική, ενοχική -δυσφορική και έλλειψη ελέγχου της προσοχής. Η θετική-εποικοδομητική ονειροπόληση είναι υγιής και προσαρμοστική, βοηθά να είμαστε πιο δημιουργικοί και περίεργοι. Ενοχική-δυσφορική, σχετίζεται με φαντασιώσεις ενοχής και ταλαιπωρίας, καθώς και με στοχασμό. Ο κακός έλεγχος της προσοχής οδηγεί σε έλλειψη συγκέντρωσης στην επίλυση των γνωστικών έργων. Ο Jerome Singer, στο βιβλίο του για την αφηρημάδα και τη φαντασία, «Daydreaming: An introduction to the πειραματική μελέτη της εσωτερικής εμπειρίας», δηλώνει ότι το 96% των ψυχικά υγιών ανθρώπων ονειροπολούν καθημερινά και ότι χρειαζόμαστε αυτή τη νοητική δραστηριότητα για να κατανοήσουμε το μέλλον, να κάνουμε τον μετέπειτα προγραμματισμό του και να δημιουργούμε.
Πώς λοιπόν, περιπλανώμενοι στο μυαλό, να ονειροπολούμε σωστά, θετικά, να κατευθύνουμε την προσοχή σε ότι μας ενδιαφέρει και εμπνέει, δίνει νόημα σε αυτό που κάνουμε; Πως να μη χανόμαστε στη χαοτική ροή των σκέψεων, πηδώντας σαν το μαϊμουδάκι από κλαδί σε κλαδί, μια στιγμή πηγαίνοντας σε ενοχές, την άλλη σε παιδικά τραύματα, σε άγχη και τους αβάσιμους φόβους, δημιουργώντας έτσι όλο και περισσότερες νέες νευρωνικές διασυνδέσεις οι οποίες αναγκαστικά θα υλοποιήσουν τα πιο αρνητικά σενάρια του μέλλοντος.
Και πώς, ως μέλος μιας ομάδας, να μην χάνουμε το νου μας, ακολουθώντας καμιά φορά εντελώς ανόητες διαταγές της εξουσίας; Πώς να διατηρούμε την ψυχραιμία όταν η γύρω κοινωνία βρίσκεται σε κατάσταση μαζικής ψύχωσης που της επιβάλλεται; Πώς να μην γίνουμε μέρος της απρόσωπης μάζας, να λειτουργούμε σωστά, αγνοώντας τις πληροφορίες που δεν χρειαζόμαστε, δίνοντας σημασία μόνο σε ότι κάνει τη ζωή μας καλύτερη και τη συνύπαρξη με άλλους ανθρώπους πιο αρμονική και ευτυχισμένη; Πώς να ακολουθούμε τους αληθινούς στόχους και να κάνουμε τα όνειρά μας πραγματικότητα;
Το δίκτυο ανίχνευσης σημασίας
Και εδώ η φύση, για να μας διευκολύνει τη ζωή στο φαινομενικό κόσμο, δημιούργησε στον εγκέφαλό μας ένα άλλο μεγάλο νευρωνικό «δίκτυο ανίχνευσης σημασίας ( salience network)», έναν συνδετικό ισορροπητικό κρίκο μεταξύ εσωστρέφειας και της εσωτερικά κατευθυνόμενης γνωστικής διαδικασίας του «παθητικού εγκεφαλικού δικτύου» και εξωτερικά κατευθυνόμενης γνωστικής διαδικασίας του «κεντρικού εκτελεστικού δικτύου».
Το «δίκτυο ανίχνευσης σημασίας» είναι ένα νευρωνικό δίκτυο κατανεμημένο σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου που παίζει ρόλο του συναισθηματικού φίλτρου εγκεφαλικής δραστηριότητας και διατηρεί την ομοιόσταση του σώματος. Μέσω διασύνδεσης του προμετωπιαίου φλοιού (λογικού τμήματος εγκεφάλου) με το αυτόνομο νευρικό σύστημα (χωρίζεται σε δύο τμήματα: συμπαθητικό, που ανταποκρίνεται σε διεγερτικά ή απειλητικά ερεθίσματα και παρασυμπαθητικό, που καταστέλλει τη διέγερση μέσω της επιρροής του Πνευμονογαστρικού νεύρου) το «δίκτυο ανίχνευσης σημασίας» οργανώνει τα σήματα που επηρεάζουν τις αισθήσεις, τις σκέψεις, τις δράσεις και τις αντιδράσεις μας.
Στη σωστή λειτουργία του «δικτύου ανίχνευσης σημασίας» βασίζεται η Συναισθηματική Νοημοσύνη. Ενσωματώνοντας τις αισθήσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, αυτό το νευρωνικό δίκτυο εμπλέκεται σε μια ποικιλία σύνθετων λειτουργιών, όπως επίγνωση, ενσυναίσθηση, επικοινωνία και κοινωνική συμπεριφορά.
Η αρμονική λειτουργία του «δικτύου ανίχνευσης σημασίας» εξασφαλίζει την ομαλή κίνηση μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου. Συμμετέχοντας στη ρύθμιση των συναισθηματικών και σωματικών αντιδράσεων σε διάφορα ερεθίσματα, το δίκτυο μας βοηθά να κατευθύνουμε την προσοχή μας στην επίγνωση του παρόντος, σε σωματικές αισθήσεις, συναισθήματα, σκέψεις, επιθυμίες, επιτρέπει να θέτουμε προτεραιότητες, να καθορίσουμε προθέσεις, να αναγνωρίζουμε με ακρίβεια αυτό που είναι σημαντικό για εμάς στο «εδώ και τώρα» και τι αποσπά την προσοχή μας.
Ο συνδετικός κρίκος μεταξύ φαντασίας και υλοποίησης
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι όταν πρόκειται για δημιουργική σκέψη και φαντασία, το «δίκτυο ανίχνευσης σημασίας» ευθύνεται για αντιμετώπιση και ταξινόμηση των αισθήσεων, των σκέψεων και των εικόνων που προκύπτουν στο «παθητικό εγκεφαλικό δίκτυο», επιτρέποντας στο «κεντρικό εκτελεστικό» να δέχεται μόνο σημαντικές και απορρίπτοντας περιττές.
Ο οραματισμός είναι ένας ειδικός τύπος φαντασίας που περιλαμβάνει αισθήσεις, συναισθήματα και νοητικές εικόνες. Η έρευνα δείχνει ότι όταν ένα άτομο αρχίζει να ονειροπολεί και να αισθάνεται το περιεχόμενο του ονείρου του, τα διάφορα μέρη και δίκτυα του εγκεφάλου του αρχίζουν να λειτουργούν με αυξημένη ενέργεια, δημιουργώντας τις νέες νευρικές διασυνδέσεις. Είναι το «δίκτυο ανίχνευσης σημασίας» που ευθύνεται και συμβάλλει στην εστίαση της προσοχής στις συναισθηματικές εμπειρίες και νοητικές εικόνες σε στιγμές ονειροπόλησης.
Το δίκτυο ανίχνευσης σημασίας και συναισθηματική ισορροπία
Η αρμονική λειτουργία αυτού του συναισθηματικού φίλτρου μας επιτρέπει να έχουμε καλύτερη επίγνωση του εαυτού στην παρούσα στιγμή, να ζυγίζουμε διαισθητικά τις συνέπειες επιλογών και αποφάσεων που κάνουμε, να ξεπερνάμε πιο εύκολα αγχωτικές καταστάσεις, να αποφεύγουμε συγκρούσεις, να νιώθουμε συμπόνια για τον εαυτό μας και τους άλλους ανθρώπους.
Αλληλοεπιδρώντας με το κοινωνικό «κεντρικό εκτελεστικό δίκτυο», το «δίκτυο ανίχνευσης σημασίας» βοηθά την κατάλληλη στιγμή να επικεντρωθούμε σε σημαντικές πληροφορίες για να ολοκληρώσουμε μια εργασία προσφοράς.
Στην άλλη την πιο κατάλληλη για χαλάρωση στιγμή, το «δίκτυο ανίχνευσης σημασίας» επιτρέπει στο προσωπικό «παθητικό εγκεφαλικό δίκτυο» να εμπλακεί στην περιπλάνηση του μυαλού, ενδοσκόπηση και βύθιση στον κόσμο των ονείρων, παρέχοντας έτσι την ισορροπία στη λειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος.
Όλες οι εμπειρίες που προκύπτουν σε σχέση με τρέχοντα γεγονότα καταγράφονται μέσω της προσοχής του «δικτύου ανίχνευσης σημασίας», επεξεργάζονται, αναλύονται και οργανώνονται στον «παθητικό εγκεφαλικό δίκτυο» και σύμφωνα με τις προθέσεις και τις προτεραιότητες του αισθητηριακού-νοητικού μας μοντέλου, με τη μορφή ορισμένων δράσεων και αποφάσεων υλοποιούνται αυτόματα μέσω του «κεντρικού εκτελεστικού δικτύου» στον εξωτερικό κόσμο.
Όταν το «δίκτυο ανίχνευσης σημασίας» λειτουργεί κανονικά, οι ενέργειές μας ανταποκρίνονται στις προθέσεις μας.
Δηλαδή, εάν είναι σημαντικό για εμάς να διατηρούμε καλές σχέσεις με ένα συγκεκριμένο άτομο ή ομάδα ανθρώπων, τότε τη στιγμή που θα προκύψει κάποια διαφωνία, δεν θα επιμείνουμε με το κάθε κόστος στη δικό μας δίκιο, κατηγορώντας τον άλλον για όλες θανάσιμες αμαρτίες, αλλά θα κάνουμε εστιασμένες προσπάθειες προκειμένου να επιτευχθεί η αμοιβαία κατανόηση, να βρεθεί ένας αμοιβαία αποδεκτός τρόπος επίλυσης του προβλήματος.
Είναι το «δίκτυο ανίχνευσης σημασίας» που συνδέει την ατομικότητα από την οποία αντλούμε το δημιουργικό δυναμικό και την ενότητα μέσω της οποίας ικανοποιούμε τις συναισθηματικές μας ανάγκες, εκφράζουμε τα ταλέντα και τις ικανότητες μας.
Τόσο η ατομικότητα όσο η ενότητα είναι απαραίτητες πτυχές της ευτυχίας. Επομένως η απόρριψη, η απάρνηση οποιουδήποτε μέρους του εαυτού, του άλλου ατόμου ή μιας κοινότητας ανθρώπων, πάντα θα προκαλεί μπλοκάρισμα στο σύστημα, θα ενισχύει τις εσωτερικές αντιφάσεις, θα οδηγεί το μυαλό σε ενοχικά-δυσφορική περιπλάνηση και στρες.
Συνεπώς, σε καταστάσεις σύγκρουσης, η συμπόνια, η κατανόηση και η εσωτερική αποδοχή, είναι ο μόνος δρόμος που δεν αποκλείει την παιδεία και την υπομονή.
Το μακροχρόνιο στρες αποδιοργανώνει όλα τα νευρωνικά δίκτυα
Εξαιτίας του γεγονότος ότι το «δίκτυο ανίχνευσης σημασίας» συνδέεται με το αυτόνομο νευρικό σύστημα, υπεύθυνο για τη νευρική διέγερση και χαλάρωση, το μακροχρόνιο στρες είναι κύριος παράγοντας που προκαλεί τη δυσλειτουργία του. Η αποδιοργάνωση του δικτύου αποσυντονίζει το Πνευμονογαστρικό Νεύρο και προκαλεί συμπτώματα, όπως: συνεχή θλίψη, κατάθλιψη, γνωστική εξασθένηση. Συμβάλλει στην ανάπτυξη διαταραχών της συμπεριφοράς και της διάθεσης όπως: άγχος, διαταραχή μετατραυματικού στρες, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, προκαλεί διαταραχές προσοχής, ευθύνεται για τους εθισμούς.
Χαρακτηριστική για την εποχής μας η συμπαθητική υπερδιέγερση οδηγεί σε μπερδεμένα μηνύματα και άστοχες προτεραιότητες, επηρεάζοντας τα πάντα, από την εστίαση της προσοχής και τη λήψη αποφάσεων έως τη συναισθηματική ρύθμιση.
Το άτομο μπορεί να δυσκολεύεται να συγκεντρώνεται σε εργασίες ή μπορεί να είναι υπερβολικά απασχολημένο με αρνητικές σκέψεις. Αυτό υπονομεύει τον κρίσιμο ρόλο του «δικτύου ανίχνευσης σημασίας» ως ενδιάμεσου μεταξύ άλλων κρίσιμων εγκεφαλικών δικτύων. Ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι βιώνουν μια μη ισορροπημένη ψυχική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από επίμονη αρνητική περιπλάνηση του μυαλού, κακή λήψη αποφάσεων ή ακατάλληλες συναισθηματικές αντιδράσεις.
Καθώς το αυτόνομο νευρικό σύστημα ελέγχει την κατάσταση των εσωτερικών μας οργάνων, τα συμπτώματα μπορούν να εξαπλωθούν στη σωματική υγεία. Ως αποτέλεσμα της λανθασμένης ερμηνείας των σωματικών σημάτων, προκύπτουν προβλήματα με τον ύπνο, την πέψη, αυτοάνοσες διαταραχές, ορμονικά προβλήματα, καρδιαγγειακά και άλλα νοσήματα.
Επομένως, για όσους θέλουν να είναι υγιείς, να ονειρεύονται, να δημιουργούν, να είναι ευτυχισμένοι και να κάνουν τους άλλους ευτυχισμένους, είναι εξαιρετικά σημαντικό να έχουν ψυχολογική και σωματική αντίσταση στο στρες, να γνωρίζουν πώς να διατηρούν σε τόνωση το Πνευμονογαστρικό νεύρο, να προσφέρουν στον εαυτό την φροντίδα που χρειάζεται.
Η καθημερινή υπερφόρτωση του μυαλού μας με πληροφορίες επηρεάζει επίσης την ικανότητά να ονειρευόμαστε και να σκεφτόμαστε δημιουργικά. Μια συνεχής ροή συναισθηματικά διαφορετικών μηνυμάτων αλλάζει τη συμπεριφορά μας και προκαλεί φόβο να χάσουμε κάτι σημαντικό και ενδιαφέρον.
Το φαινόμενο ονομάζεται σύνδρομο “fomo” ή του χαμένου κέρδους και αναγνωρίζεται ως μια από τις παθολογίες του 21ου αιώνα που υπερφορτώνει το μυαλό και διαταράσσει το σημαντικότερο μηχανισμό εναλλαγής μεταξύ της προσοχής και της φαντασίας. Ο εγκέφαλος δεν προλαβαίνει να επεξεργάζεται, να κατανοεί, να τακτοποιεί τεράστια ποσότητα εισερχόμενων εικόνων και εντυπώσεων, τραγικών και γελοίων, με νόημα και χωρίς, τρομακτικών και ελπιδοφόρων, ενώ συνηθίζει να είναι σε συνεχή διέγερση και εξάρτηση από την απασχόληση με ποικιλία σημάτων που έρχονται συνεχώς από παντού, προκαλούν αυξημένο άγχος, στρες, εξαφανίζουν τη φαντασία και εκφυλίζουν τον εγκέφαλο.
Όνειρο ως εσωτερική πηγή ενέργειας
Φαίνεται ότι χάνουμε την ικανότητα εστίασης προσοχής και τις αρχαίες δεξιότητες φαντασίας και δημιουργίας εικόνων. Σε μια πρόσφατη μελέτη, μόνο το 30% των μαθητών ήταν σε θέση να οραματιστούν ένα δεδομένο αντικείμενο στο μυαλό τους.
Μήπως για αυτό η κοινωνική σκέψη κυριαρχείται πλέον από εξωτερικά επιβεβλημένα, καταστροφικά και αρνητικά μελλοντικά σενάρια που υπόσχονται τον θάνατο της ανθρωπότητας από τον παγκόσμιο πόλεμο, την υπερθέρμανση του πλανήτη, τον υπερπληθυσμό ή την τεχνητή νοημοσύνη.
Μήπως στις ροές αυτών των ασταμάτητων πληροφοριών εξαφανίζεται η ικανότητά μας να ονειρευόμαστε, να οραματιζόμαστε και επομένως να λειτουργούμε σύμφωνα με τις συναισθηματικές μας ανάγκες και προτεραιότητες; Μήπως για αυτό περπατάμε με απάθεια και υπακοή προς εκεί που μας οδηγούν κάποιοι άλλοι;
Υπάρχουν στη φαντασία μας θετικά μοντέλα κοινωνικής εξέλιξης όπου ο κάθε άνθρωπος μπορεί να κάνει τα όνειρά του πραγματικότητα, να εκφράσει τα ταλέντα και το δυναμικό του;
Έχοντας τις ρίζες στην παιδική ηλικία, τα όνειρα είναι η πεμπτουσία των επιθυμιών μας. Πρόκειται για τις ζωντανές συναισθηματικές εικόνες που αντικατοπτρίζουν αυτό που θέλουμε περισσότερο και που επιδιώκουμε. Δεν είναι ροζ γυαλιά για να αγνοούμε το τι συμβαίνει στον κόσμο. Το όνειρο είναι η εσωτερική πηγή ενέργειας που βοηθά στην αλλαγή της υπάρχουσας κατάστασης προς το καλύτερο.
Ένα όνειρο μπορεί να είναι πολύ υψηλό και όχι απαραίτητα εφικτό, αλλά η ύπαρξή του γεμίζει τη ζωή μας με νόημα, γίνεται κινητήριος δύναμη, συμβάλλει στον προσδιορισμό στόχων και πραγματοποίηση δράσεων που στοχεύουν στην υλοποίηση. Επομένως, το να ονειρεύεται κάποιος δεν είναι επιβλαβές, είναι απλώς απαραίτητο. Με τα όνειρά μας, μαζί δημιουργούμε έναν άλλο κόσμο, πιο χαρούμενο, πιο αρμονικό και πολύχρωμο.
